🛕 मंदिर नागर –14 🛕

🛕 मंदिराचे वास्तुविश्लेषण

🔸 १. जगतिलक्षणाध्याय (Plinth/Platform)
मंदिराचा जगत (प्लिंथ) बहुस्तरीय, गजपृष्ठ (elephant-back) आणि मृदु वळणांमध्ये सुबक कोरीव काम केलेला आहे. जगतावर समांतर पट्ट्यांचा वापर होताना दिसतो. कोपऱ्यांवर गोलाकार कोरीवशिल्पे व पद्धतशीर शिल्पबद्ध खाच-रेषा आहेत.

🔸 २. पिठलक्षणाध्याय (Base/Adhisthana)
पिठावर (अधिष्ठानावर) गजथर, सिंहथर, पद्मथर यासारख्या परंपरेतील पट्ट्यांचा उपयोग करून अधिष्ठानाला भारदस्त स्वरूप दिले आहे.

🔸 ३. शिखरलक्षणाध्याय (Superstructure/Shikhara)
शिखर नागरशैलीत, लाटेव्यास आणि उत्तुंग रेखांमध्ये उभा असून मध्यभागी प्रधान शिखर व चारही बाजूंना लघुशिखरे व अर्धशिखरे दिली आहेत. शिखराचे कंधार व रेखांमध्ये सुबक नक्षीकाम दिसते.

🔸 ४. ध्वजलक्षणाध्याय (Flag and Kalash)
शिखरावर सुवर्णसरिसृप व सुवर्णकलशासह ध्वजदंड उभा असून त्यावर भगवा ध्वज फडकताना दिसतो, जो दिव्यता आणि आध्यात्मिकतेचे प्रतीक आहे.

🔸 ५. द्वारलक्षणाध्याय (Doorway)
मुख्य प्रवेशद्वाराने पायऱ्या चढून गाभाऱ्याकडे जाता येते. द्वारपट व त्यावरच्या तोरणपट्ट्या आकर्षक नक्षीकामांनी युक्त आहेत. बाजूला द्वारपालांच्या मूर्ती उभ्या दिसतात.

🔸 ६. कोलिकालक्षणाध्याय (Pillars)
मंडप व मुखमंडपाला आधार देणारे स्तंभ गुळगुळीत, कोरलेल्या बेलबूट्यांसह गोलाकार व अष्टकोनी फॉर्ममध्ये आहेत. स्तंभशिखरे पुष्पलता व घटपत्रांनी अलंकृत आहेत.

🔸 ७. मंडपलक्षणाध्याय (Hall/Mandapa)
मुखमंडप छोट्या प्रमाणात असून गाभाऱ्यासमोर खुले आहे. मंडपामध्ये साधेपणा राखून कोरीवकाम दिले आहे. बाजूंना गजशिल्पे व सजावटीची नक्षी आहे.

🔸 ८. करोटकलक्षणाध्याय (Ceiling/Carvings)
मंडपाचा छत साध्या पट्ट्यांनी व सुक्ष्म नक्षीकलेने सुशोभित असून, गाभाऱ्याचे अंतर्गत छत गरुडपत्र व कमलनयन कलेसह आहे.

🔸 ९. कोणत्या देवतेची उपयुक्तता?
हे मंदिर पारंपरिक नागरशैलीत व बलाढ्य शिल्पकलेत असल्याने शिवमंदिरासाठी (शिवलिंग गाभाऱ्यात), अथवा विष्णु/राम/कृष्ण/शक्ती मंदिरासाठीही योग्य आहे. कोरीवकामामुळे हे खासकरून ग्रामदैवत वा प्रमुख देवतेसाठी शोभून दिसणारे आहे.