🛕 मंदिर नागर –7 🛕

🛕 मंदिराचे वास्तुविश्लेषण

🔸 १. जगतिलक्षणाध्याय (Plinth Design)
मंदिर उंचावर स्थापन झालेले असून त्याचा जगत (plinth) अधिक मजबुतीसाठी चौरसाकार व चौरस्तरांत नक्षीकामांनी सजलेला आहे. कोनांवर रक्षक स्वरूपातील नंदी आणि गजसिंह शिल्पांनी सुरक्षेचे प्रतीक दाखवले आहे. जगतीला वेगवेगळ्या पट्ट्यांनी व कोरीव रेषांनी अधोरेखित केलेले असून मंदिराची स्थिरता वाढवणारे रचलेले दिसते.

🔸 २. पिठलक्षणाध्याय (Base of Columns)
स्तंभांचा पाया चौकोनी असून त्यावर वेलबुट्टी, कमल, गजसिंह आदी प्रतीकांची कोरीव नक्षी आहे. प्रत्येक स्तंभावर शिल्पकला कुशलतेने दर्शवली आहे. हे पाय आपल्याला ताकदीचे व स्थैर्याचे भान देतात.

🔸 ३. शिखरलक्षणाध्याय (Shikhara Design)
मंदिराचे मुख्य शिखर त्रिरथी शैलीतील असून त्याच्या दोन बाजूंना दोन उपशिखरे (रथिका) सममितीत उभे आहेत. शिखरावर उंचावलेले पट्ट्यांचे व मणी-कलशाचे रचलेले स्वरूप पूर्णत्व देणारे आहे. प्रत्येक शिखरावर दिव्य स्वरूपातील कोरीव काम केलेले आहे, जे मंदिराला गूढता व भव्यता प्रदान करते.

🔸 ४. ध्वजलक्षणाध्याय (Finial & Dhvaja)
मुख्य शिखरावर गोलाकार मणी-कलश व ध्वजस्तंभ बसवण्यासाठी जागा ठेवलेली असून येथे ध्वज स्थापना केल्याने मंदिराला जीवंतपणा लाभतो.

🔸 ५. द्वारलक्षणाध्याय (Doorway Design)
मुख्य प्रवेशद्वार भक्कम स्तंभांवर उभे असून द्वारपट्टीवर अलंकारिक नक्षीकाम व रक्षक देवतांचे शिल्प आहे. प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना उभे रक्षक शिल्प मंदिरातील संरक्षणाचे प्रतीक म्हणून दर्शवले आहेत.

🔸 ६. कोलिकालक्षणाध्याय (Corner Design)
कोपऱ्यांना लहान शिखरे आणि भिंतींवर चौरसाकार शिल्पफलकांची रचना आहे. या कोपऱ्यांनी मंदिराला समतोल व आकर्षक रूप प्राप्त झाले आहे.

🔸 ७. मंडपलक्षणाध्याय (Mandapa Design)
गर्भगृहासमोरचा मंडप खुला असून स्तंभांनी उठाव दिलेला आहे. मंडपातील स्तंभांच्या पायावर आणि कडांवर कोरीव नक्षी, विविध देवतांच्या मूर्ती व पुष्पशिल्पे आहेत.

🔸 ८. करोटकलक्षणाध्याय (Capstone & Amalak)
शिखराच्या टोकावर आमलक व करोटक रचले गेलेले आहे जे मंदिराची उंची व आकर्षकता वाढवते. आमलक हे पूर्णत्वाचे प्रतीक मानले जाते.

🔸 ९. कोणत्या देवतेसाठी उपयुक्त?
ही रचना त्रिदेव मंदिरासाठी अधिक योग्य आहे. मध्यभागी शिवलिंग किंवा विष्णू प्रतिमा स्थापन करता येईल, व दोन बाजूच्या गाभाऱ्यांत पार्वती, गणेश वा अन्य उपदेवतांची स्थापना केली जाऊ शकते. बहु-गर्भगृहामुळे अधिक देवतांना सामावून घेणारी ही योजना आहे.