🛕 मंदिर नागर –8 🛕

🛕 मंदिराचे वास्तुविश्लेषण

🔸 १. जगतिलक्षणाध्याय (Plinth Design)
मंदिर उंचावर मजबूत चौरस जगत (plinth) वर स्थापन केले आहे. जगतीला गजसिंह व नंदीच्या शिल्पांनी व कंगोऱ्यांनी सजवलेले असून सर्व चारही बाजूंनी वेलबुट्टी व गजमालांनी कोरलेले आहे. उंच व स्थिर जगतीमुळे मंदिराला प्रतिष्ठा आणि भव्यता प्राप्त होते.

🔸 २. पिठलक्षणाध्याय (Base & Pillar Base)
स्तंभांचे पायात मोठे कमलासन व गजसिंहांचे शिल्प आहे. पायांपासून स्तंभावर येईपर्यंत कोरीव कामात वेलबुट्टी, मानवाकृती व देवतांचे अलंकार दिसून येतात. पायाभागाने मंदिराला अद्वितीय सौंदर्य दिले आहे.

🔸 ३. शिखरलक्षणाध्याय (Shikhara)
मुख्य शिखर नागर शैलीतील त्रिरथी असून टोकाला कलश व ध्वजस्तंभ बसवलेला आहे. शिखरावर अनेक पट्ट्या व मणी तयार करून त्याला गूढता आणि सौंदर्य दिलेले आहे. शिखराभोवती लहान रथिका (मिनी शिखरे) आहेत, ज्यांनी शिखर समतोल राखलेले आहे.

🔸 ४. ध्वजलक्षणाध्याय (Finial & Dhvaja)
शिखरावर पितळी कलश व ध्वज स्तंभ असून त्यावर लाल कापसाचा ध्वज फडकताना दिसतो. ध्वज हे मंदिराच्या जागृततेचे व पवित्रतेचे प्रतीक आहे.

🔸 ५. द्वारलक्षणाध्याय (Doorway)
मुख्य दरवाजा अलंकारिक आहे. दोन्ही बाजूंना द्वारपाल व सिंह शिल्प उभे केलेले आहेत. दरवाज्याच्या वरील पट्टीवर गंधर्व व पुष्पमाला दिसते. दाराच्या चौकटींवर कोरीव वेलबुट्टी व लहान देवतांच्या मूर्ती आहेत.

🔸 ६. कोलिकालक्षणाध्याय (Corner Design)
कोपऱ्यांना लहान रथिका व सिंहमूर्तींचे अलंकरण आहे. कोपऱ्यांची सजावट पूर्ण मंदिराची समतोलता व सौंदर्य वाढवते.

🔸 ७. मंडपलक्षणाध्याय (Mandapa)
गर्भगृहासमोरचा मंडप खुल्या स्तंभांच्या रचनेत असून त्यावर अलंकारिक नक्षी व कोरीव मूर्ती असलेले स्तंभ उभे केले आहेत. मंडपात प्रवेश केल्यावर मंडपाची उंची व खोली लक्षवेधी वाटते.

🔸 ८. करोटकलक्षणाध्याय (Amalak & Crowning Elements)
शिखराच्या टोकाला करोटक, आमलक व कलशाची एकत्रित रचना आहे, जी मंदिराचे तेजस्वीपण व उंची अधोरेखित करते.

🔸 ९. कोणत्या देवतेसाठी योग्य?
ही रचना विशेषतः शिव मंदिरासाठी उपयुक्त आहे. गर्भगृहात शिवलिंगाची स्थापना आणि बाजूच्या गाभाऱ्यांमध्ये पार्वती, गणेश व नंदीची स्थापना करता येईल. शिखरांची उंची व रचना शिवशक्तीच्या तेजस्वी प्रतीकत्वाशी सुसंगत आहे.