🛕 मंदिर डिझाइन –5 🛕

🛕 हेमाडपंथी मंदिर – बहुस्तरीय मंदिररचना:

🔸 १. शिल्प व शिखररचना:

• संपूर्ण मंदिरात बहुस्तरीय पदविन्यास (tiered design) असलेले एकरूप शिखर आहे.

• प्रत्येक स्तरावर वेलबुटीदार कोरीव स्तंभ, गवाक्षे, देवमूर्ती, अलंकारिक पट्ट्या, आणि लहान रथिका कोरलेली आहेत.

• अत्यंत प्राचीन शैलीचे हे शिखर एका विशिष्ट सममितीत वर जाऊन अमलक व कळस याने समाप्त होते.

🔸 २. द्वार व प्रवेशभाग:

• मंदिराचे मुख्य द्वार अत्यंत वैभवशाली असून, त्याभोवती शिल्पयुक्त चौकट, गजथर, आणि यक्षपाल कोरलेले आहेत.

• द्वाराचा माथा सुसज्ज असून त्यावर विविध देवता, नारीरूप, सिंहरूपी आकृती स्पष्टपणे कोरलेली आहेत.

🔸 ३. भिंती व शिल्पविभागणी:

• संपूर्ण मंदिराच्या भिंतींवर त्रैलोक्यात्मक मांडणी आहे — म्हणजेच:

  • कोनाक (कोपरे)

  • प्रतिरथ (लहान projections)

  • अनर्थ (मुख्य भागातील खोबण)

• प्रत्येक घटकामध्ये मूर्ती, स्त्री-पुरुष युगले (मिथुन), यक्ष-गंधर्व, अप्सरा, शस्त्रधारी वीर मूर्ती अशा विविध विषयांची नक्षीकाम केलेली आहे.

• मूळ भिंतीच्या मागे खोल गेलेले भाग शिल्पांना उठाव देतात

🔸 ४. पायऱ्या व जगती:

• समोरून नीटस, सममितिक पायऱ्या आणि मजबूत चौथारा (जगती) आहे.

• कोपऱ्यांवर सुशोभित टोकदार पिलर्स, सिंहमुख किंवा यक्ष मूर्तींचा आधार.

🔸 ५. शैली वैशिष्ट्ये:

• ही रचना महाराष्ट्रातील शुद्ध हेमाडपंथी शैलीची प्रतिक आहे.

• अतिशय प्राचीन पण कलात्मक दृष्टिकोनातून सौंदर्यपूर्ण व शक्तिरूप दर्शवणारी.

• मंदिराच्या सर्व स्तरांवर शास्त्रशुद्ध मूलसूत्र रचना (mandala/grid based design) स्पष्टपणे दिसते.

हेमंदिरशिव, देवी, किंवात्रिदेवमंडळाच्याउपासनेसाठीअत्यंतयोग्यअसून, त्याच्याभव्यतेतूनमहाराष्ट्राच्यावास्तुशिल्पवारशाचाअभिमानवाटतो.